Decyzję od budowie osiedla robotniczego leżącego przy ul. Kartuskiej podjęto w pierwszym kwartale 1950 roku. Wniosek przyjęła Komisja Budownictwa Miejskiej Rady Narodowej. Projektowaniem osiedla zajęło się biuro Miastoprojekt-Północ, które mieściło się przy ul. Bielańskiej w gdańskim śródmieściu. Autorem projektów był M. Kuźmiński. Znane są trzy projekty nowego osiedla (patrz załączone ilustracje). Projekty różniły się między sobą.
Projekt nr 1
Projekt nr 2
Projekt nr 3
Ogólny obszar całego terytorium osiedla miał zamknąć się w 17 ha. Ulica Kartuska miała zostać poszerzona do 40 m. i posiadać dwa pasy ruchu. Dzieci i młodzież miała mieć do dyspozycji szkołę podstawową, szkołę zawodową oraz dwa przedszkola. Zabudowa mieszkalna miała być trzy- i czterokondygnacyjna. Usługi na osiedlu miały zostać rozlokowane na parterze dwóch bloków stykających się bezpośrednio z ul. Kartuską po jej południowej stronie. W planach znalazło się również miejsce na tereny zielone. Na północnym zboczu przewidywano stworzenie parku przyległego do ogródków działkowych. Ciepło nowym lokatorom miała zapewnić kotłownia.
Dwa pierwsze projekty, które powstały w sierpniu i październiku 1951 roku, zakładały, że ulice Malczewskiego oraz Zakopiańska na obszarze nowego osiedla zostaną zlikwidowane. Bloki zaplanowano prostopadle do ul. Kartuskiej. Wiązało się to z założeniami architektonicznymi mówiącymi, że przy projektowaniu budynków mieszkalnych należy zwrócić m.in. na ich dobre nasłonecznienie. Inż. Kuźmiński uzyskuje taki efekt właśnie dzięki ustawieniu bloków w ten sposób, że okna mieszkań znajdują się po wschodniej oraz zachodniej stronie bloku. Ze względu na takie ułożenie budynków osiedle uzyskuje również dostęp do zieleni znajdującej się na zboczach doliny.
Zdecydowanie duże zmiany wprowadzał w rozkład osiedla trzeci projekt, któremu brak datacji. Zakwestionowano w nim rezygnację z równoległych do Kartuskiej ulic, czyli Malczewskiego oraz Zakopiańskiej. Uznano ich walory historyczne oraz komunikacyjne. Przywrócenie tych dwóch dróg wymogło na twórcy projektu zmianę w rozmieszczeniu budynków.
Bloki mieszkalne w nowym projekcie miały w zdecydowanej większości położenie równoległe do ul. Kartuskiej. Zmiany w układzie budynków spowodowały odgrodzenie osiedla od terenów zielonych znajdujących się na zboczach doliny. Rozlokowanie budynków wzdłuż ulic sprawiło również, że nasłonecznienie mieszkań spadło drastycznie. Wynika to z faktu ulokowania okien w kierunku północno-południowym, ograniczając w ten sposób dostęp promieni słonecznych do mieszkań.
Poza zmianami wynikającymi z przywrócenia ulic z terenów osiedla znikła szkoła zawodowa, którą zastąpiono ciągiem budynków mieszkalnych. Z tego też powodu przywrócono ul. Ciasna, z której wcześniej zrezygnowano na rzecz terenów mającej powstać szkoły. Znikło również jedno z przedszkoli po północnej stronie ul. Kartuskiej. Swoje położenie zmieniła kotłownia, przesuwając się w kierunku zachodnim. Liczba budynków, mimo innego rozlokowania, nie zmienia się.
Źródła:
-
10 tysięcy nowych izb mieszkalnych. Plan pokojowej pracy i rozwoju miasta uchwaliła wczoraj gdańska MRN, „Dziennik Bałtycki”, 1951, nr 148.
-
Kowalski J., Massalski R., Stankiewicz J., Rozwój urbanistyczny i architektoniczny Gdańska, (w:) Gdańsk: jego dzieje i kultura, Warszawa 1969.
-
Lubowicka, O podstawowych wartościach zieleni – niedocenienie walorów przyrody przez architektów, „Architektura”, 1957, nr 1.
-
Twardowski M., Miasto zdrowych ludzi, „Architektura”, 1957, nr 1.
-
Zespół Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Gdańsku znajdujący się w zbiorach Archiwum Państwowego w Gdańsku.
